صدای ایل: نگاهی به موسیقی مقامی بختیاری (1)

بخش اول
مقدمه
تفاوت بارز مردمان اعصار گذشته با انسانهای عصر ماشین، نوع نگاه به زندگی و پدیده های پیرامونی آن است. برای یک آدم قرن بیست و یکمی، مرگ یعنی خداحافظی با زندگی، تولد یعنی افزایش جمعیت کره زمین و ازدواج یعنی قراردادی به منظور زندگی مشترک تا آنجا که امکان داشته باشد.

در این نگرش، واقعیت هایی چون تولد، ازدواج، مرگ، کار، جنگ و غیره، با معیارهای صرفاً مادی ارزیابی می شوند و عنصر غالب در نوع برخورد آدمیان با واقعیات مذکور، جهان ماده است.
اما برای مردمان ادوار گذشته، این مقولات ضمن آنکه یک واقعیت مادی تلقی می شدند، بعدی غیرمادی و معنوی هم داشتند که رفته رفته چنین نگرش هایی منجر به پیدایش آیین های گوناگونی در زندگی ابناء بشر گردید.
بر این اساس موسیقی در زندگی گذشتگان نه یک هنر بلکه بخش جدایی ناپذیری از وجوه مختلف زندگی آیین های قوام یافته مرتبط با آن، تولید، اجرا و درک می شد. مهمترین تجلی گاه موسیقی در زندگی بشر قدیم، بزنگاه هایی چون تولد، ازدواج، کار، جنگ، مرگ، خشونت های طبیعت و راز و نیاز چه از نوع بت پرستی و چه از نوع یکتا پرستی بوده است.
امروزه نیز با وجود تغییرات شگرف در زندگی آدمیان، همچنان برخی آیین های مرتبط با موسیقی را می توان در نقاط دور از تمدن های شهری جستجو کرد. گر چه به سختی می توان ادعا کرد این آیین ها و موسیقی های مربوطه، به طور صددرصد یادگار ادوار گذشته هستند ولی مقایسه آنها با ویژگی های زندگی و موسیقی امروزی نشان می دهد تا حد زیادی به گذشته تعلق دارند و به عبارتی رنگ و بوی تمدن کهن در چنین فرهنگ هایی به روشنی احساس می شود.
فرهنگ اقوام ایرانی یکی از مهمترین منابع آیین های تمدن بشری است که با توجه به مستندات تاریخی به گذشته ای نزدیک به سه هزار سال پیش باز می گردد. زبان و فرهنگ اقوامی چون بختیاری، کردی، لری و مازندرانی نشان می دهد که اولاً آنها بسیار کهن هستند و ثانیاً ریشه های مشترک بسیاری داشته اند و همچنان نیز می توان رگه های مشترک را در زبان و موسیقی آنها جستجو کرد.

موسیقی در نزد بختیاریها
ساکنان سرزمین بختیاری ازاصیل ترین وقدیمی ترین اقوام ایرانی وازبزرگترین ایل های ایران هستند ومهمترین جامعة عشایری ایران راتشکیل می دهند.درتقسیم بندی متداول کشوری سرزمین بختیاری بخش هایی ازشش استان چهار محال وبختیاری کهگیلویه وبویر احمد اصفهان فارس لرستان وخوزستان رادربرمی گیرد.دواستان چهار محال وبختیاری وکهگیلویه وبویر احمد محل سکونت عمدة ایل های بختیاری وسرزمین اصلی بختیاری است .این منطقه ازشمال شرقی به استان اصفهان (شهرهای داران وخوانسار ) ازشمال غربی به استان لرستان (شهرهای الیگودرز و...) ازمغرب به استان خوزستان (شهرهای دزفول شوشتر ایذه ومسجد سلیمان ) وازجنوب شرقی به استان فارس (منطقه نورآباد وممسنی ) محدود است .هنوز بخش مهمی ازایل های بختیاری کوچ نشین اند وقشلاق آنها معمولاٌ بخشی ازاستان خوزستان وییلاق شان اغلب استان چهار محال وبختیاری است.ایل بختیاری به دوشاخة بزرگ هفت لنگ وچهار لنگ تقسیم می شود. شاخة هفت لنگ بیش تر دراستان چهار محال وبختیاری زندگی می کنند وبه طایفه های متعددی ازجمله دورکی بهداروند (بختیاروند ) دینارانی باب بابادی سه دهستانی وجانکی تقسیم می شوند .شاخة چهار لنگ نیز به طایفه های متعددی مانند محمد صالحی موگویی کندل زو- میموند وزلکی تقسیم می شوند.بیش ترین جمعیت ایل بختیاری متعلق به شاخة هفت لنگ است .
زبان بختیاری ازشاخه های اصیل زبان پارسی قدیم است که بسیاری ازپژوهشگران ریشه آن رادرزبان پهلوی باستان یافته اند .فرهنگ بختیاری بسیار گسترده ومتنوع است .گستردگی وتنوع این فرهنگ هم به دلیل قدمت این قوم است وهم به دلیل وسعت جغرافیایی قلمروسرزمین بختیاری. فرهنگ بختیاری ضمن دادوستد بافرهنگ های مجاورتوانسته است ماهیت اصلی خویش رادر طول زمان حفظ نماید. موسیقی بختیاری درمنطقه جنوب غربی استان کهگیلویه وبویر احمد ونیز ممسنی ونورآباد دراستان فارس تاحدی متاثر ازموسیقی قشقایی است .دراین منطقه نقارة قشقایی جایگزین دهل بختیاری شده است .درعین حال -بسیاری ازنغمه های بختیاری ازطریق همین مناطق ( که معمولاٌ مسیر حرکت مشترک دوایل بختیاری وقشقایی بوده ) به موسیقی قشقایی راه یافته است .عنوان لری یالری ممسنی برای بسیاری ازآوازهاو ترانه های مهاجر به ایل قشقایی نمونه ای ازاین داد وستد است.
 موسیقی نواحی غربی استان چهار محال وبختیاری وبخش هایی ازسرزمین بختیاری که درجنوب غربی استان لرستان قرار گرفته است نیز ازتأثیرات موسیقی لری وگاه لکی درامان نمانده است.بنابراین موسیقی شمالی ترین بخش سرزمین بختیاری باموسیقی جنوبی ترین بخش آن تاحدودی باهم اختلاف دارند اگر چه محورهای اصلی این موسیقی برجای خود استوار مانده است.به این ترتیب درفرهنگ بختیاری شاهد انواع موسیقی .آیین ها وآداب رسومی هستیم که هر کدام درنوع خود بسیار بااهمیت اند .صرف نظر ازموسیقی محض ونیز آیین های شادی وعزاکه هیچ یک بدون موسیقی اجرا نمی شوند- آداب ورسوم بسیاری هستند مانند هبرسه (کل الیکوسه = کل علی کوسه؟)یامراسم طلب باران ونیز معجره ی سنگ که باموسیقی پیوند دارند.
موسیقی بختیاری رانیز می توان مانند موسیقی دیگر نواحی ایران ازجهات گوناگون به صورت های مختلف تقسیم بندی کرد.اما بخش های اصلی این موسیقی عبارتند از موسیقی مجالس شادی وعروسی موسیقی مراسم عزاداری موسیقی کار وموسیقی حماسی.
موسیقی مجالس عروسی وشادی
ترانه ها برخی ازآوازها وموسیقی انواع رقص ها مشخص ترین انواع این موسیقی هستند .ترانه ها اغلب توسط همة مردم ومشخصاٌ زنان ودختران توشمال خوانده می شوند .درخواندن این ترانه ها معمولاٌ حاضران خوانندگان راهمراهی می کنند .دوالالی واسونک ها، آهای گل، المان المان، شیرین شیرین وسروازجملة این ترانه ها هستند. ترانة حنا حنا (نی نای ) نیز ازترانه های نسبتاٌ منسوخ شده ای است که معمولاٌ زنان آن رامی خواندند.رقص درایل بختیاری نمادی حماسی دارد ونشانة اتحاد و همبستگی است .معروفترین این رقص ها عبارتنداز رقص چوبی سه پا پنج پا، دستمال بازی، رقص مجسمه، ترکه بازی یا رقص جنگنومه. دررقص های سه پا ودستمال بازی زنان ومردان می توانند باهم به اجرای رقص بپردازند اما رقص ترکه بازی یاجنگنومه مخصوص مردان است .رقص دستمال بازی انواع مختلف یا مراحل مختلفی دارد که شامل دستمال بازی عربی یلمبه ورقص معمولی است .بیش تر شرکت کنندگان هنگام رقص ترانه هایی رانیز می خوانند.

موسیقی مراسم عزاداری
موسیقی عزاداری یاچمر به دوبخش وابسته به هم تقسیم می شود که شامل گاگریوخوانی وموسیقی مراسم کتل است .واژة گاگریویا گوگریو به معنای بگو بخوان گریه کن ونیز بساط وجایگاه گریستن است .این مرثیه ها شرح دلاوری ها ورشادت های افراد ازدست رفته است که باآوازی غمناک وعجیب اجرامی شوند.گاگریو نوعی آواز است که میان تک خوان وگروه بطور متناوب مبادله می شود ومعمولاٌ زنان وندرتاٌ مردان آن رامی خوانند ومتن شعرهای آن هجایی است .آوازهای گاگریو بسیار کهن هستند وبررسی آنها می تواند پیشینة گونه هایی ازآوازهای آیینی مذهبی ایران قدیم راروشن کند دربعضی ازمناطق بختیاری به جای واژة گاگریو یاگوگریو ازواژه های این سرو چی ونه دوندال یا دونگ دال استفاده می کنند به هر ترتیب این مرثیه ها رامعمولاٌ بانویی بزرگ زاده وخوش آواز شروع می کند وحاضران به صورت گروهی اورا همراهی می نمایند .درتوالی آوازها سرنا ودهل نیز به طور متناوب نواخته می شوند.مراسم کتل نیز بخشی از مراسم عزاداری بختیاری است .موسیقی این مراسم آهنگ چپی (وارونه) است که باکرناودهل نواخته می شود.دراین مراسم اسب متوفی را سیاه می پوشانند وتفنگ وسایر لوازم جنگی او را به آن می آویزند .یکی ازمردان ایل اسب را به آرامی درمیدانگاهی می چرخاند وزنان ومردان باسروپای برهنه به دنبال کتل حرکت می کنند وبه زاری می پردازند. مرگ هر فرد درهر سن وگروه اجتماعی سوگنامه خاص خود رادارد.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: